1912 жылы 14 қыркүйекте Жезқазған облысы Ұлытау ауданы Сомке ауылында (қазіргі Ұлытау совхозы) 1925 жылдан өмірінің соңына дейін Қарсақпай, Шымкент және Қарағанды металлургия зауыттарында жұмысшы-металлург болып жұмыс істеген кедей шаруа отбасында дүниеге келген.

Ө. А. Байқоңыров ауылда қазақ бастауыш мектебін бітірген.

1931-1932 жылдары ФЗУ-да (зауыт-зауыт училищесі) оқыды, оны 1932 жылы мамырда “бұрғылау шебері”мамандығы бойынша бітірді. Училищеге сабақ жүргізу үшін кәсіпорын мамандары шақырылды, олардың арасында Қазақ КСР Ғылым Академиясының болашақ тұңғыш президенті Қ.И. Сәтбаев – сол кездегі зауыттың бас геологы болды. Осы көрнекті адаммен кездесу Байқоңыров қызметінің негізгі бағытын анықтады.

Ө. А. Байқоңыров еңбек жолын КСРО түсті металлургиясының тұңғыш баласы – Қарсақпай мыс зауытының құрылысында бастады: 1927-1930 жылдары Қарсақпай мыс балқыту зауытының құрылысында ағаш ұстасының шәкірті болып жұмыс істеді. 1932-1933 жылдары Қ. И. Сәтбаевтың басшылығымен Қарсақпай мыс комбинатының геологиялық басқармасында аға коллектор болып жұмыс істеді.

Қарсақпайда зауытта жұмыс істеп, мектепте оқуын жалғастырды. 1933 жылы Қарсақпай мыс комбинаты мен аудандық комитет Семей геологиялық барлау институтына оқуға жіберілді. Бірақ сол кезде Шымкент қорғасын зауытында жұмыс істеген әкесінің ауруына байланысты Байқоңыров Шымкентте қалуға мәжбүр болды, онда Шымкент қорғасын зауытының (ЧЖЗ) механикалық цехының сызғыш-конструкторы болып жұмыс істеді.

Қ. И. Сәтбаевтың ұсынысы бойынша 1934 жылы ЧЖЗ партомы Байқоңыровты Алматыға оқуға жібереді, онда 1935 жылдың соңына дейін дайындық курстарында оқиды, содан кейін 1940 жылы маусымда Қазақ тау-кен металлургия институтына (қазіргі Қ. И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті) оқуға түседі. “пайдалы қазбалар кен орындарын игеру” мамандығы бойынша тау-кен инженері ретінде.

1940 жылдың маусым айында институтты бітіргеннен кейін Ө. А. Байқоңыров туған жері Жезқазғанға жолдама алады. Еңбек жолын ауысым шебері болып бастаған ол әкімшілік-инженерлік қызметтің барлық сатыларынан өтті. 1941 жылға дейін № 31 шахтада ауысым бастығы, № 32 шахта бастығы, кейін № 13 шахта бастығы болып жұмыс істеді. 1943 жылы қарашада “31-32” шахта басқармасының бастығы болып тағайындалды, онда 1952 жылға дейін жұмыс істеді.

1952 жылдың қазан айында Ө. А. Байқоңыров Қазақ тау-кен металлургия институтының директоры болып тағайындалды, ол 1960 жылы политехникалық болып қайта құрылды, 1962 жылдың маусымына дейін ректор болып жұмыс істеді. 1962 жылдың мамырында Қазақ КСР Ғылым академиясының академигі және бір мезгілде Академик – хатшы болып сайланды.

1964 жылы Қазақ политехникалық институтына ауысып, өмірінің соңына дейін “пайдалы қазбалар кен орындарын игеру технологиясы және кешенді механикаландыру”кафедрасының меңгерушісі болып жұмыс істеді.

Қазақ КСР Ғылым Академиясының академигі (Қазіргі Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым академиясы), техника ғылымдарының докторы, профессор Байқоңыров Өмірхан Аймағамбетұлы-пайдалы қазбалар кен орындарын игеру саласындағы көрнекті ғалым-энциклопедист, оның іргелі еңбектері әлемдік ғылыми қоғам тарапынан кеңінен танылды, ірі тау-кен инженері және өндірісті ұйымдастырушы,тамаша педагог және Студент жастардың тәрбиешісі, көрнекті қоғам қайраткері, білімді насихаттаушы, өз Отанының патриоты, ұлы Қ.и. Сәтбаевтың шәкірті және серігі.

Жас тау-кен инженерінің еңбек жолы Ұлы Отан соғысының қиын жылдарында басталды. Оған революцияға дейін ағылшындар тастап кеткен ескі №13 шахтаны қалпына келтіру тапсырылды. Уақыт тау-кен жұмыстарының алдыңғы жағын және мыс кендерін өндіру көлемін тез және аз шығындармен арттыруды талап етті. Еңбек пен ізденістің өте қарбалас күндері мен ұйқысыз түндері келді: еңбекті ұйымдастыру ойластырылды, жаңа жұмыс кестелері жасалды, қолданыстағы механизмдер кеңінен қолданылды. Инженер Байқоңыровты іздеу сәтті өтті. Оның басшылығымен жер үсті құрылыстары, шахта оқпаны және жерасты қазбалары қалпына келтірілді. Мұнда жас маман өзін тау-кен жұмыстарын жүргізудің жаңа әдістерін қолдана алатын, істі білетін бастамашыл инженер ретінде көрсетті. Үш-төрт айдан кейін ел әскери өнеркәсіпке өте қажет жаңа жүздеген тонна мыс ала бастады. Тау-кен инженері А. Ө. Байқоңыровтың фашистік Германияны жеңудегівигігі баға жетпес!

Өткізілген іс-шаралардың нәтижесінде №31-32 шахта басқармасы бір жылдан кейін мемлекеттік жоспарды асыра орындай бастады және өтпелі туды жеңіп алды. Жезқазған мыс комбинаты КСРО Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің ауыспалы Қызыл Туын 16 рет жаулап алды, ол Жезқазғанда мәңгілікке сақталды. Осы уақыттан бастап ол 10 жыл бойы тау-кен жұмыстарының жаңа әдістері үнемі сыналған зауыттың алдыңғы қатарлы кәсіпорны болды. Мәселен, Жезқазғанда Байқоңыров қазбаларды жылдамдықпен үңгілеуді ұйымдастыру, үңгілеу және тазарту жұмыстарын механикаландыру бойынша жұмыстар жүргізді. Алғаш рет шахталарда қуатты 2 және 3 барабанды скрепер қондырғылары кеңінен қолданылды, өздігінен жүретін бұрғылау, тиеу және жеткізу машиналары сыналды. Шахтаға Ө. А. Байқоңыровтың басшылығымен кеніш күштерімен салынған өздігінен жүретін бұрғылау кареткасы мен электр самосвалы түсірілді.

Ө. А. Байқоңыров кәсіби тау-кен инженері ретінде бұрғылау-жару жұмыстарынан бастап кен денесінің пайда болуы мен қуаттылығының әртүрлі жағдайлары үшін игеру жүйесін жетілдіруге дейінгі барлық технологиялық процестерді дамытуға және жаңартуға айтарлықтай үлес қосты. Оның барлық жұмысы 1951 жылы өндірістен қол үзбей қорғаған кандидаттық диссертацияның негізі болды. Жұмыс нәтижелері өндіріске енгізілді. Диссертациялық жұмыстың ғылыми жетекшісі тау-кен учен саласындағы көрнекті ғалым академик А. С. Попов болды. ол “Ұңғымаларды терең бұрғылаумен біріктірілген топырақ-төбеге арналған ойығы бар камералық-бағаналы игеру жүйесі”деп аталатын ашық кенжар жүйесінің жаңа нұсқасын ұсынды. Ұсынылған жүйе авторлық куәлікті (№ 11697) бере отырып, КСРО-ның қонақжайлылығымен сыналды.

1959 жылы Ө. А. Байқоңыровқа “кен кен орындарын игеру”кафедрасы бойынша профессор ғылыми атағы берілді. Негізгі ғылыми қызмет пайдалы қазбаларды жерасты және ашық тәсілдермен игеру жүйелерін жетілдіруге бағытталған.

Өмірхан Аймағамбетұлы көп жағдайда өз уақытынан озып кетті. Ол Қазақстан – әртүрлі бейіндегі мамандар қажет болатын дамушы республика екенін жақсы түсінді. Институт басшысы ретінде Байқоңыров елімізге қажетті жаңа мамандықтардың ашылуына ықпал етті. Қазмми-де “құрылыс”, “сәулет” және тіпті “мұнай дело” мамандықтары пайда болды, Дегенмен Қазақстан ол кезде мұнай державасы болған жоқ. Ол әсіресе есептеу техникасы мен информатикаға қатысты жаңа мамандықтар үшін ратификациялады.

Академик Ө. А. Байқоңыров Қазақстанның техникалық зиялыларының көшбасшысы бола отырып, Қазақстанның техникалық элитасының қалыптасуы мен дамуына, кәсіби өсуіне баға жетпес үлес қосты. Ол Қазақстанның ірі кәсіпорындарының базасында институттың филиалдары мен факультеттерін ұйымдастырудың бастамашысы болды. Оның талабы бойынша Қарағанды қаласында Тау-кен институты (1953), Өскемен құрылыс-жол институты (1958), Рудный кешкі факультеті (1959), С.М. Киров атындағы зауыттың жанындағы Алматыда кешкі машина жасау факультеті (1962) және басқа да көптеген ЖОО құрылымдары ашылды. Содан кейін жоғарыда аталған көптеген институттар университет мәртебесіне ие болды.

Байқоңыров Ө. А. моно-бағытталған институтты политехникалық институтқа айналдыру үшін көп жұмыс жасады. Академик Ө.А. Байқоңыровтың күш-жігерінің арқасында Қазақстанда мүлдем жаңа техникалық ЖОО пайда болды, ол Қазақстанның ғылымы мен өндірісінде негізгі позицияларды иеленетін он мыңдаған мамандарды шығарды. ҚазПТИ-дің құрылған күні 1960 жылы 8 шілдеде университет тарихына маңызды күн ретінде енді.

1962 жылы ҚазКСР ҒА президенті Қ. И. Сәтпаевтың ұсынысы бойынша профессор Ө. А. Байқоңыров академиктерге сайлауды сәтті аяқтағаннан кейін Қазақ КСР Ғылым Академиясының толық мүшесі және академик-хатшысы болып сайланды. 

Ғалым үнемі жаңа теориялық мәселелерді шешумен айналысты. Тау-кен ғылыми-зерттеу институтында оның басшылығымен тау-кен Геофизикасы және динамикалық фотоэластика зертханалары құрылды. Тау-кен жұмыстарын жүргізу кезінде пайда болатын физикалық өрістерді, статикалық және динамикалық кернеулер өрістерін зерттеу арқылы массивтің қасиеттерін зерттеу технологиялық процестердің қауіпсіз және тиімді параметрлерін дұрыс таңдауға мүмкіндік береді.

Байқоңыров ғылыми-педагогикалық жұмысты белсенді қоғамдық қызметпен сәтті ұштастырып, ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951-1954 ж. ж.), Алматы қалалық Кеңесінің депутаты, ҚазКСР ҒА Президиумының, ҚазКСР МБ алқасының және ССО мүшесі, еңбекті қорғау қоғамының Орталық кеңесінің төрағасы, ҚазКСР “Знание” қоғамы төралқасының мүшесі, ҚазКСР ғылымдар бөлімі бюросының мүшесі болып сайланды Қазақ КСР Ғылым академиясы, республикалық түсті металлургия ғылыми-техникалық қоғамы төралқасының мүшесі, МБ ғылыми-әдістемелік кеңесі мен ҚазКСР ССО тау-кен секциясының төрағасы, Қазақ Кеңес энциклопедиясының Бас редакциясының мүшесі, КСР Одағы мен одақтас республикалардың жер қойнауы туралы заңнамасы негіздерінің жобасын дайындау жөніндегі комиссияның мүшесі, Қазақ политехникалық институты мен ҚазКСР ҒА тау-кен Института институтының Ғылыми кеңесінің мүшесі және т. б.

Академик Ө. А. Байқоңыровтың Отан алдындағы еңбегі, әлемдік ғылым мен жоғары білімге қосқан үлесі үкіметтік наградалармен марапатталды. Ол сол кездегі ең жоғары наградамен – Ленин орденімен, ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің медальдарымен және Құрмет грамоталарымен, 1-дәрежелі “Шахтер даңқы”, “КСРО Наркомцветметінің әлеуметтік жарысының үздігі”, “КСРО еңбек сіңірген өнертапқышы” (екі рет), “9-бесжылдықтың барабаншысы”, “Социалистік жарыстың жеңімпазы”, алтын медальмен және халық шаруашылығында қол жеткізген жетістіктері үшін КСРО ВДНХ бірінші дәрежелі дипломымен.

Оған “Қазақ КСР Жоғары мектебінің еңбек сіңірген қызметкері”құрметті атағы берілді. Академик Ө. А. Байқоңыровты еске алу мақсатында оның есімі Жезқазған университетіне (ЖезУ), Қ. И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің Тау-кен институтына (ҚазҰТУ) берілді; Алматы, Жезқазған және Сәтбаев қалаларындағы көшелер аталды, шахта басқармасы ғимараттарында (Жезқазған кеніші), Алматы қаласындағы тұрғын үйлерде мемориалдық тақталар орнатылды, Жезқазған кеніші, “кен орындарын игеру технологиясы” кафедрасында; академик Ө. А. Байқоңыров атындағы аудиториялар ашылды. ҚазҰТУ мен ЖезУ-де Жезқазған университетінің оқу корпусының алдына монумент және құлпытас орнатылды, “Академик Ө.А. Байқоңыров” кітабы жарық көрді, тау-кен жұртшылығы кеңінен сұранысқа ие “кен орындарын жерасты игеру әдістерін жіктеу және таңдау”монографиясының екінші мерейтойлық басылымы жарық көрді.

Академик Ө. А. Байқоңыров түсті металдар кендерін, химиялық шикізат пен кенді емес материалдарды жаңа жерасты және ашық өндіруді әзірлеу және жетілдіру жөніндегі қазақстандық ғылыми мектептің негізін қалаушы болып табылады, ол өз еңбектерімен Қазақстанда ғана емес, одан тыс жерлерде де белгілі. Өмірхан Аймағамбетұлы үлкен өмірлік және кәсіби тәжірибесі, энциклопедиялық білімі әрқашан адамдарға берілуге ұмтылды. Ол 60-тан астам кандидаттар мен 10 техника ғылымдарының докторларын дайындады, 300-ден астам ғылыми еңбектері мен 30 өнертабыстары жарық көрді. Ол көптеген монографиялардың авторы.

Отбасылық жағдайы

Жұбайы-Мария, үй шаруасындағы әйел. Қызы-Роза, дәрігер-педиатр, қалалық медицина колледжінің жоғары санатты оқытушысы. Ұлы-Карим, тау-кен инженері, техника ғылымдарының кандидаты. Қызы-Әлия, инженер химик-технолог, техника ғылымдарының докторы, профессор, Қ. И. Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ кафедрасының меңгерушісі. Қызы-Алма, Музыкалық білім беру мұғалімі. Немерелері: Мадина, дәрігер-кардиолог; Анель, Металлургиялық процестерді автоматтандыру жөніндегі инженер, іскерлік әкімшілендіру магистрі; болат, түсті металлургия инженер-металлургы, өндірісті ұйымдастырушы, бизнес саласында жұмыс істейді; Талғат, Қазақ ұлттық аграрлық университетін бітіріп, заңгерлік білім алды; Әлихан, маркетолог. Шөберелері: Вадим мен Таир (олардың ата – аналары-Анель және Сергей Удовенчук, кәсіпкер).

Өмірлік сенім:

Байқоңыровтың күнделіктерінен: “бүкіл өмір қарапайым ойға әкеледі: жеке Даңқ, жеке жетістік, өз жетістіктері – бұл, әрине, маңызды, бірақ бұл бәрі емес. Зертхананы, кафедраны артта қалдырып, эстафетаны жас ұрпаққа тапсыра аласың ба, өз оқушыларыңа ғылымға қызмет ету, ең алдымен, халыққа қызмет ету, Отанға қызмет ету деген септігін тигізе аласың ба?».

Табыс формуласы:

Байқоңыровтың күнделіктерінен: “табу үшін іздей білу керек, көрінбейтінді болжай білу керек, болашақты сезіну керек, сәтсіздіктер мен қиындықтарға душар болмау керек, табандылық танытып, көп жұмыс істеу керек (Д.И. Менделеев)”.